Αυθαίρετες …πληγές!

Αναδημοσίευση από το φύλλο Απριλίου 2013 της εφημερίδας Marathonpress

Στις 17 Απριλίου αναρτήθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, για δημόσια διαβούλευση ένα ελπιδοφόρο νομοσχέδιο για την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης, όπως αυτό παρουσιάζεται στις προηγούμενες σελίδες.

Οι προσδοκίες του εν λόγω σχεδίου νόμου,

εφόσον ψηφιστεί, θέτουν ψηλά τον πήχη της επιτυχίας, στοχεύοντας σε μια ολοκληρωμένη καταγραφή του δομημένου χώρου και στην αντιμετώπιση μιας παθογένειας με κοινωνικές προεκτάσεις, εκτός των οικονομικών της ερεισμάτων.

Όπως έχουμε πει και στο παρελθόν, τη στήλη αυτή δεν θα απασχολήσουν προς το παρόν γενικά κι αόριστα θέματα, χωρίς πρακτική εφαρμογή στην πόλη μας. Η άναρχη και μη οργανωμένη οικιστική-παραθεριστική ανάπτυξη ολόκληρου του Δήμου Μαραθώνος, από τις αρχές της δεκαετίας του ‘60 κι έπειτα, έχει δημιουργήσει πολλές γενιές αυθαίρετων κτισμάτων, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να συντηρείται μέχρι σήμερα, χωρίς ουσιαστική λύση, πολλώ δε μάλλον χωρίς συγκεκριμένη στόχευση.

Τι συμβαίνει όμως και παρατηρείται στην περιοχή μας ευρεία έκταση του φαινόμενου; Γιατί ο Δήμος μας αναφέρεται στις πρώτες θέσεις της λίστας με τα περισσότερα αυθαίρετα κτίσματα της Αττικής; Είμαστε όλοι μας παραδοσιακά και οικογενειακά αυθαιρετούντες; Αρεσκόμαστε στην αυθαιρεσία και την παράβαση των νόμων του κράτους; Ή μήπως η κατασκευή ενός μη νόμιμου κτίσματος αποτελεί έμμεση εκδήλωση της ζήλειας μας απέναντι στον γείτονα που κατάφερε να πράξει αντιστοίχως; Γιατί, αφού μπορεί αυτός, να μην μπορούμε κι εμείς; Είναι όλοι οι Μαραθωνίτες, οι Γραμματικιώτες, οι Νεομακρινοί κ.λπ. παράνομοι, επειδή στην περιοχή έχουν συσσωρευτεί οικοδομικές αμαρτίες πενήντα και πλέον ετών;

Ας ξεκινήσουμε από τις απλές και ευρύτερα αποδεκτές διαπιστώσεις. Η παρανομία και η αυθαιρεσία αποτελούν ανάρμοστες συμπεριφορές και αποδεικνύουν έλλειψη σεβασμού στον κάτοικο, τον παραθεριστή, τον γείτονα, το περιβάλλον, και τελικά, έλλειψη αυτοσεβασμού. Δεν είναι δυνατόν να υπερηφανευόμαστε για το ιδεώδες της δημοκρατίας εδώ και 2.500 χρόνια, να προάγουμε το Μαραθώνα ως ιστορικό τόπο δημοκρατικής κοινωνίας και ταυτόχρονα, με περίσσια υποκρισία, να το καταπατούμε και να λειτουργούμε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Εκτός, αν υιοθετούμε τον αντίλογο, που υποστηρίζει ότι η κατασκευή μιας οικοδομής σε χώρο που απαγορεύεται από το νόμο δεν συνιστά αντιδημοκρατική συμπεριφορά. Αν πάλι, κάποιος ενστερνίζεται την εν λόγω θέση, τότε η κρίση είναι βαθιά αξιακή και ιδεολογική, κι όχι μόνο στενά ιδιοτελής…

Ας αφήσουμε όμως την κατήχηση κι ας προσθέσουμε ορισμένα ελαφρυντικά στις ανωτέρω συμπεριφορές, περιορίζοντας την αυστηρότητα στην κρίση μας. Που εδράζεται άραγε η γενικευμένη και συστηματική δημιουργία αυθαιρέτων τη δεκαετία του ‘60; Σε ποιες περιοχές βρήκαν εφαρμογή και ποιο σκοπό επιτελούσαν, και γιατί ποτέ δεν επιχειρήθηκε μια σπουδαία προσπάθεια αποτροπής του φαινομένου; Πώς κατανέμεται η ευθύνη διατήρησης αυτού του φαινομένου και ποιος τελικά φταίει;

Όσο απλά είναι τα ερωτήματα, τόσο δύσκολες, οι απαντήσεις… Η πολεοδομική νομοθεσία στην Ελλάδα από το 1923 κι έπειτα επιδίωκε την επαλήθευση της γνωστής ρήσης του Αριστοτέλη “ή γάρ τάξις νόμος”. Μάταια. Τα σημερινά αποτελέσματα μιας εξελικτικής νομοθετικής διαδικασίας εκατό σχεδόν χρόνων, μόνο ευταξία δε θυμίζουν.

Αν εξαιρέσουμε τους παραδοσιακούς οικισμούς (οικισμός Μαραθώνα, προσφυγικός οικισμός Νέας Μάκρης, Σούλι κ.λπ), στους οποίους η δόμηση ήταν από πολύ νωρίς επιτρεπτή και νόμιμη, όλες οι υπόλοιπες περιοχές του μεγάλου μας Δήμου, δομήθηκαν κατά παράβαση της νομοθεσίας, καταπατώντας σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα.

Ξεκινώντας, θα ανατρέξουμε στη γέννηση δικαιωμάτων επί της γης. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι οι πρώτοι ιδιοκτήτες γης μετά το Σουλτάνο στη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας ήταν το ελληνικό Κράτος και η Εκκλησία. Στη συνέχεια, η γη είτε διανεμήθηκε, είτε παραχωρήθηκε (προσφυγική αποκατάσταση), είτε ακόμη και πωλήθηκε (κυρίως από την Εκκλησία και τις, κατά τόπους, Μονές). Έτσι, από νωρίς παρατηρήθηκαν φαινόμενα κατακερματισμού της γης στις επιμέρους τοπικές οικογένειες, οι οποίες αρχικά, την εκμεταλλεύτηκαν για κάλυψη των βιοτικών τους αναγκών.

Με το πέρασμα των χρόνων, ο κατακερματισμός επεκτάθηκε στους κατιόντες είτε κληρονομικά, είτε πολλές φορές με τη μορφή της προίκας, κι έτσι ο αρχικός χαρακτήρας της γης ως αντικείμενο καλλιέργειας και παραγωγικός συντελεστής μετατράπηκε σε περιουσία. Η τάση αυτή σε συνδυασμό με τα φυσικά χαρακτηριστικά του κόλπου του Μαραθώνα και την, σχετικά, μικρή απόσταση από το αστικό κέντρο των Αθηνών δημιούργησαν τις δεκαετίες του ’60 και του ‘70 παραθεριστικό τουρισμό και αγοραστικό ενδιαφέρον για απόκτηση καταλύματος.

Οι πιέσεις για οργανωμένη δυνατότητα δόμησης δεν τελεσφόρησαν κι έτσι η αυθαιρεσία έδωσε λύση στο γραφειοκρατικό αδιέξοδο. Η αδυναμία ελέγχου και το πελατειακό σύστημα που ξεκίνησε από τότε να δημιουργείται μεταξύ κράτους – πολίτη (χωροφυλακή-ιδιώτης), καθώς και η σημαντική συμβολή της οικοδομής στην ευρύτερη οικονομία συνεισέφεραν θεαματικά στην ανάπτυξη του φαινομένου.

Σχεδόν για τρεις και πλέον δεκαετίες, η ακίνητη περιουσία άλλαζε χέρια χωρίς κανείς να μπορεί να την αξιοποιήσει οικοδομώντας σύμφωνα με το νόμο. Μόνο στα τέλη της δεκαετίας του ’80,  ειδικά στη Νέα Μάκρη σηματοδοτήθηκαν οι πρώτες εντάξεις στο σχέδιο πόλης, αλλά δυστυχώς το κακό είχε επέλθει. Το αποτέλεσμα βλέπει κανείς σήμερα, σε κάθε γωνιά του δήμου, όπου μπορεί να παρατηρεί ταυτόχρονα νέα, σύγχρονα κτίρια και παραδίπλα, παλαιές εξοχικές κατοικίες. Το ευτύχημα είναι ότι το φυσικό κάλος υπερτερεί και τέτοιου είδους φαινόμενα απομονώνονται από τη συνολική εικόνα.

Προσπάθειες νομοθετικής ρύθμισης και περιορισμού των αυθαίρετων κτισμάτων και διευθέτησης των υπαρχόντων έγιναν από την Πολιτεία διαχρονικά με τους νόμους ν. 651/1977 και ν. 1337/1983, όπως τροποποιήθηκε με το ν. 1577/1985, τους ν. 3775/09, ν. 3843/2010 και ν. 4014/2011, όπως συμπληρώθηκε με το ν. 4030/2012. Δυστυχώς όμως, οι προσπάθειες ήταν ατελέσφορες. Ας ελπίσουμε ότι η νέα προσπάθεια θα πετύχει και το φαινόμενο θα εξαλειφθεί με την πάροδο του χρόνου.

Το ερώτημα όμως που γεννάται προκύπτει από το γνωστό παραμύθι του Lewis Caroll “Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων”, στο οποίο υπάρχει μια στιγμή που η Αλίκη συναντά ένα σταυροδρόμι. Σ’ ένα κλαδί του δέντρου που βρίσκεται μπροστά της, βλέπει ένα γάτο και τον ρωτά: «Ποιον δρόμο θα πρέπει να διαλέξω;». Και ο γάτος απαντά: «Εξαρτάται από το πού θέλεις να πας». Η απάντηση μοιάζει αυτονόητη, μα συχνά λησμονείται….